“或叩以往事”的意思及全诗出处和翻译赏析

yù zhōng zá jì
狱中杂记

kāng xī wǔ shí yī nián sān yuè, yú zài xíng bù yù, jiàn sǐ ér yóu dòu chū zhě, rì sì sān rén.
康熙五十一年三月，余在刑部狱，见死而由窦出者，日四三人。
yǒu hóng dòng lìng dù jūn zhě, zuò ér yán yuē:" cǐ yì zuò yě.
有洪洞令杜君者，作而言曰：“此疫作也。
jīn tiān shí shùn zhèng, sǐ zhě shàng xī, wǎng suì duō zhì rì shù shí rén.
今天时顺正，死者尚稀，往岁多至日数十人。
" yú kòu suǒ yǐ.
”余叩所以。
dù jūn yuē:" shì jí yì zhuàn rǎn, gòu zhě suī qī shǔ bù gǎn tóng wò qǐ.
杜君曰：“是疾易传染，遘者虽戚属不敢同卧起。
ér yù zhōng wèi lǎo jiān zhě sì, jiān wǔ shì, jìn zú jū zhōng yāng, yǒu qí qián yǐ tōng míng, wū jí yǒu chuāng yǐ dá qì.
而狱中为老监者四，监五室，禁卒居中央，牖其前以通明，屋极有窗以达气。
páng sì shì zé wú zhī, ér xì qiú cháng èr bǎi yú.
旁四室则无之，而系囚常二百余。
měi bó mù xià guǎn jiàn, shǐ nì jiē bì qí zhōng, yǔ yǐn shí zhī qì xiāng báo, yòu lóng dōng, pín zhě xí dì ér wò, chūn qì dòng, xiān bù yì yǐ.
每薄暮下管键，矢溺皆闭其中，与饮食之气相薄，又隆冬，贫者席地而卧，春气动，鲜不疫矣。
yù zhōng chéng fǎ, zhì míng qǐ yào, fāng yè zhōng, shēng rén yǔ sǐ zhě bìng zhǒng dǐng ér wò, wú kě xuán bì, cǐ suǒ yǐ rǎn zhě zhòng yě.
狱中成法，质明启钥，方夜中，生人与死者并踵顶而卧，无可旋避，此所以染者众也。
yòu kě guài zhě, dà dào jī zéi, shā rén zhòng qiú, qì jié wàng, rǎn cǐ zhě shí bù yī èr, huò suí yǒu chōu, qí pián sǐ, jiē qīng xì jí qiān lián zuǒ zhèng fǎ suǒ bù jí zhě.
又可怪者，大盗积贼，杀人重囚，气杰旺，染此者十不一二，或随有瘳，其骈死，皆轻系及牵连佐证法所不及者。
" yú yuē:" jīng shī yǒu jīng zhào yù, yǒu wǔ chéng yù shǐ sī fāng, hé gù xíng bù xì qiú zhī duō zhì cǐ?" dù jūn yuē:" ěr nián yù sòng, qíng shāo zhòng, jīng zhào wǔ chéng jí bù gǎn zhuān jué yòu jiǔ mén tí dū suǒ fǎng jī jiū jí, jiē guī xíng bù ér shí sì sī zhèng fù láng hào shì zhě jí shū lì yù guān jìn zú, jiē lì xì zhě zhī duō, shǎo yǒu lián, bì duō fāng gōu zhì.
”余曰：“京师有京兆狱，有五城御史司坊，何故刑部系囚之多至此？”杜君曰：“迩年狱讼，情稍重，京兆、五城即不敢专决；又九门提督所访缉纠诘，皆归刑部；而十四司正副郎好事者及书吏、狱官、禁卒，皆利系者之多，少有连，必多方钩致。
gǒu rù yù, bù wèn zuì zhī yǒu wú, bì xiè shǒu zú, zhì lǎo jiān, bǐ kùn kǔ bù kě rěn, rán hòu dǎo yǐ qǔ bǎo, chū jū yú wài, liàng qí jiā zhī suǒ yǒu yǐ wéi jì, ér guān yǔ lì pōu fēn yān.
苟入狱，不问罪之有无，必械手足，置老监，俾困苦不可忍，然后导以取保，出居于外，量其家之所有以为剂，而官与吏剖分焉。
zhōng jiā yǐ shàng, jiē jié zī qǔ bǎo qí cì' qiú tuō xiè jū jiān wài bǎn wū, fèi yì shù shí jīn wéi jí pín wú yī, zé xiè xì bù shāo kuān, wèi biāo zhǔn yǐ jǐng qí yú.
中家以上，皆竭资取保；其次‘求脱械居监外板屋，费亦数十金；惟极贫无依，则械系不稍宽，为标准以警其余。
huò tóng xì, qíng zuì zhòng zhě, fǎn chū zài wài, ér qīng zhě wú zuì zhě lí qí dú.
或同系，情罪重者，反出在外，而轻者、无罪者罹其毒。
jī yōu fèn, qǐn shí wéi jié, jí bìng, yòu wú yī yào, gù wǎng wǎng zhì sǐ.
积忧愤，寝食违节，及病，又无医药，故往往至死。
" yú fú jiàn shèng shàng hào shēng zhī dé, tóng yú wǎng shèng.
”余伏见圣上好生之德，同于往圣。
měi zhì yù cí, bì yú sǐ zhōng qiú qí shēng, ér wú gū zhě nǎi zhì cǐ.
每质狱词，必于死中求其生，而无辜者乃至此。
tǎng rén rén jūn zǐ wèi shàng chāng yán: chú sǐ xíng jí fā sài wài chóng fàn, qí qīng xì jí qiān lián wèi jié zhèng zhě, bié zhì yī suǒ yǐ jī zhī, shǒu zú wú xiè.
傥仁人君子为上昌言：除死刑及发塞外重犯，其轻系及牵连未结正者，别置一所以羁之，手足毋械。
suǒ quán huó kě shǔ jì zāi? huò yuē:" yù jiù yǒu shì wǔ, míng yuē xiàn jiān, sòng ér wèi jié zhèng zhě jū zhī.
所全活可数计哉？或曰：“狱旧有室五，名曰现监，讼而未结正者居之。
tǎng jǔ jiù diǎn, kě xiǎo bǔ yě.
傥举旧典，可小补也。
dù jūn yuē:" shàng tuī ēn, fán zhí guān jū bǎn wū.
杜君曰：“上推恩，凡职官居板屋。
jīn pín zhě zhuǎn xì lǎo jiān, ér dà dào yǒu jū bǎn wū zhě.
今贫者转系老监，而大盗有居板屋者。
cǐ zhōng kě xì jí zāi! bù ruò bié zhì yī suǒ, wèi bá běn sè yuán zhī dào yě.
此中可细诘哉！不若别置一所，为拔本塞源之道也。
" yú tóng xì zhū wēng yú shēng jí zài yù tóng guān sēng mǒu, gòu yì sǐ, jiē bù yīng zhòng fá.
”余同系朱翁、余生及在狱同官僧某，遘疫死，皆不应重罚。
yòu mǒu shì yǐ bù xiào sòng qí zi, zuǒ yòu lín xiè xì rù lǎo jiān, hào hū dá dàn.
又某氏以不孝讼其子，左右邻械系入老监，号呼达旦。
yú gǎn yān, yǐ dù jūn yán fàn xùn zhī, zhòng yán tóng, yú shì hū shū.
余感焉，以杜君言泛讯之，众言同，于是乎书。
fán sǐ xíng yù shàng, xíng xíng zhě xiān qí yú mén wài, shǐ qí dǎng rù suǒ cái wù, míng yuē" sī luó".
凡死刑狱上，行刑者先俟于门外，使其党入索财物，名曰“斯罗”。
fù zhě jiù qí qī shǔ, pín zé miàn yǔ zhī.
富者就其戚属，贫则面语之。
qí jí xíng, yuē:" shùn wǒ, jí xiān cì xīn fǒu zé, sì zhī jiě jǐn, xīn yóu bù sǐ.
其极刑，曰：“顺我，即先刺心；否则，四肢解尽，心犹不死。
" qí jiǎo yì, yuē:" shùn wǒ, shǐ yì jí qì jué fǒu zé, sān yì jiā bié xiè, rán hòu de sǐ.
”其绞缢，曰：“顺我，始缢即气绝；否则，三缢加别械，然后得死。
" wéi dà pì wú kě yào, rán yóu zhì qí shǒu.
”唯大辟无可要，然犹质其首。
yòng cǐ, fù zhě lù shù shí bǎi jīn, pín yì qìng yī zhuāng jué wú yǒu zhě, zé zhì zhī rú suǒ yán.
用此，富者赂数十百金，贫亦罄衣装；绝无有者，则治之如所言。
zhǔ fù zhě yì rán, bù rú suǒ yù, fù shí jí xiān zhé jīn gǔ.
主缚者亦然，不如所欲，缚时即先折筋骨。
měi suì dà jué, gōu zhě shí sì sān, liú zhě shí liù qī, jiē fù zhì xī shì dài mìng.
每岁大决，勾者十四三，留者十六七，皆缚至西市待命。
qí shāng yú fù zhě, jí xìng liú, bìng shù yuè nǎi chōu, huò jìng chéng gù jí.
其伤于缚者，即幸留，病数月乃瘳，或竟成痼疾。
yú cháng jiù lǎo xū ér wèn yān:" bǐ yú xíng zhě fù zhě, fēi xiāng chóu yě, qī yǒu de ěr guǒ wú yǒu, zhōng yì shāo kuān zhī, fēi rén shù hū?" yuē:" shì lì fǎ yǐ jǐng qí yú, qiě chéng hòu yě bù rú cǐ, zé rén yǒu xìng xīn.
余尝就老胥而问焉：“彼于刑者、缚者，非相仇也，期有得耳；果无有，终亦稍宽之，非仁术乎？”曰：“是立法以警其余，且惩后也；不如此，则人有幸心。
" zhǔ gù pū zhě yì rán.
”主梏扑者亦然。
yú tóng dǎi yǐ mù xùn zhě sān rén: yī rén yǔ sān shí jīn, gǔ wēi shāng, bìng jiān yuè yī rén bèi zhī, shāng fū, jiān xún yù yī rén liù bèi, jí xī xíng bù rú píng cháng.
余同逮以木讯者三人：一人予三十金，骨微伤，病间月；一人倍之，伤肤，兼旬愈；一人六倍，即夕行步如平常。
huò kòu zhī yuē:" zuì rén yǒu wú bù jūn, jì gè yǒu de, hé bì gèng yǐ duō guǎ wèi chà?" yuē:" wú chà, shuí wèi duō yǔ zhě?" mèng zǐ yuē:" shù bù kě bù shèn.
或叩之曰：“罪人有无不均，既各有得，何必更以多寡为差？”曰：“无差，谁为多与者？”孟子曰：“术不可不慎。
" xìn fū! bù zhōng lǎo xū, jiā cáng wěi zhāng, wén shū xià xíng zhí shěng, duō qián yì zhī, zēng jiǎn yào yǔ, fèng xíng zhě mò biàn yě.
”信夫！部中老胥，家藏伪章，文书下行直省，多潜易之，增减要语，奉行者莫辨也。
qí shàng wén jí yí guān zhū bù, yóu wèi gǎn rán.
其上闻及移关诸部，犹未敢然。
gōng lìng: dà dào wèi shā rén jí tā fàn tóng móu duō rén zhě, zhǐ zhǔ móu yī èr rén lì jué yú jīng qiū shěn jiē jiǎn děng fā pèi.
功令：大盗未杀人及他犯同谋多人者，止主谋一二人立决；余经秋审皆减等发配。
yù cí shàng, zhōng yǒu lì jué zhě, xíng xíng rén xiān qí yú mén wài.
狱词上，中有立决者，行刑人先俟于门外。
mìng xià, suì fù yǐ chū, bù jī guǐ kè.
命下，遂缚以出，不羁晷刻。
yǒu mǒu xìng xiōng dì yǐ bǎ chí gōng cāng, fǎ yīng lì jué, yù jù yǐ, xū mǒu wèi yuē:" yǔ wǒ qiān jīn, wú shēng ruò.
有某姓兄弟以把持公仓，法应立决，狱具矣，胥某谓曰：“予我千金，吾生若。
" kòu qí shù, yuē:" shì wú nán, bié jù běn zhāng, yù cí wú yì, qǔ àn mò dú shēn wú qīn qī zhě èr rén yì rǔ míng, qí fēng zòu shí qián yì zhī ér yǐ.
”叩其术，曰：“是无难，别具本章，狱词无易，取案末独身无亲戚者二人易汝名，俟封奏时潜易之而已。
" qí tóng shì zhě yuē:" shì kě qī sǐ zhě, ér bù néng qī zhǔ yàn zhě, tǎng fù qǐng zhī, wú bèi wú shēng lǐ yǐ.
”其同事者曰：“是可欺死者，而不能欺主谳者，倘复请之，吾辈无生理矣。
" xū mǒu xiào yuē:" fù qǐng zhī, wú bèi wú shēng lǐ, ér zhǔ yàn zhě yì gè bà qù.
”胥某笑曰：“复请之，吾辈无生理，而主谳者亦各罢去。
bǐ bù néng yǐ èr rén zhī mìng yì qí guān, zé wú bèi zhōng wú sǐ dào yě.
彼不能以二人之命易其官，则吾辈终无死道也。
" jìng xíng zhī, àn mò èr rén lì jué.
”竟行之，案末二人立决。
zhǔ zhě kǒu qù shé jiǎo, zhōng bù gǎn jí.
主者口呿舌挢，终不敢诘。
yú zài yù, yóu jiàn mǒu xìng, yù zhōng rén qún zhǐ yuē:" shì yǐ mǒu mǒu yì qí shǒu zhě.
余在狱，犹见某姓，狱中人群指曰：“是以某某易其首者。
" xū mǒu yī xī bào zú, zhòng jiē yǐ wéi míng zhé yún.
”胥某一夕暴卒，众皆以为冥谪云。
fán shā rén, yù cí wú móu gù zhě, jīng qiū shěn rù jīn yí, jí miǎn sǐ.
凡杀人，狱词无谋、故者，经秋审入矜疑，即免死。
lì yīn yǐ qiǎo fǎ.
吏因以巧法。
yǒu guō sì zhě, fán sì shā rén, fù yǐ jīn yí jiǎn děng, suí yù shè.
有郭四者，凡四杀人，复以矜疑减等，随遇赦。
jiāng chū, rì yǔ qí tú zhì jiǔ hān gē dá shǔ.
将出，日与其徒置酒酣歌达曙。
huò kòu yǐ wǎng shì, yī yī xiáng shù zhī, yì sè yáng yáng, ruò zì jīn xǔ.
或叩以往事，一一详述之，意色扬扬，若自矜诩。
yī! xiè è lì rěn yú yù yù, wú zé yě ér dào zhī bù míng, liáng lì yì duō yǐ tuō rén yú sǐ wèi gōng, ér bù qiú qí qíng, qí wǎng mín yě yì shén yǐ zāi! jiān mín jiǔ yú yù, yǔ xū zú biǎo lǐ, pō yǒu jī xiàn.
噫！渫恶吏忍于鬻狱，无责也；而道之不明，良吏亦多以脱人于死为功，而不求其情，其枉民也亦甚矣哉！奸民久于狱，与胥卒表里，颇有奇羡。
shān yīn lǐ xìng yǐ shā rén xì yù, měi suì zhì shù bǎi jīn.
山阴李姓以杀人系狱，每岁致数百金。
kāng xī sì shí bā nián, yǐ shè chū.
康熙四十八年，以赦出。
jū shù yuè, mò rán wú suǒ shì.
居数月，漠然无所事。
qí xiāng rén yǒu shā rén zhě, yīn dài chéng zhī.
其乡人有杀人者，因代承之。
gài yǐ lǜ fēi gù shā, bì jiǔ xì, zhōng wú sǐ fǎ yě.
盖以律非故杀，必久系，终无死法也。
wǔ shí yī nián, fù yuán shè jiǎn děng zhé shù, tàn yuē:" wú bù dé fù rù cǐ yǐ!" gù lì: zhé shù zhě yí shùn tiān fǔ jī hòu.
五十一年，复援赦减等谪戍，叹曰：“吾不得复入此矣！”故例：谪戍者移顺天府羁候。
shí fāng dōng tíng qiǎn, lǐ jù zhuàng qiú zài yù hòu chūn fā qiǎn, zhì zài sān, bù dé suǒ qǐng, chàng rán ér chū.
时方冬停遣，李具状求在狱候春发遣，至再三，不得所请，怅然而出。